অনিদ্রা আৰু মানসিক স্বাস্থ্য

মৃদুস্মিতা নেওগ

অফিচত এটা আগতীয়া দিন ৷ গভীৰ নিশা আমাৰ লেপটপ বা স্মার্টফোনত ই–মেইল চেক কৰা ৷ গভীৰ নিশালৈকে আমাৰ প্রিয় টিভি শ্ববোৰ চোৱা ৷  আৰু তাৰ পিছত আমি পিছদিনা পুৱা সোনকালে উঠো, আকৌ কৰি থাকোঁতে ক্লান্তি অনুভৱ কৰোঁ ৷ আমাৰ বাবে ই এক চিনাকি দৃশ্যপট ৷ আমি আমাৰ দৈনন্দিন জীৱনত ইমানেই ব্যস্ত যে টোপনি হয়তো বিলাসিতা যেন লাগে ৷ দুর্ভাগ্যজনকভাৱে টোপনিয়ে তেনেকৈ কাম নকৰে ৷ আমাৰ মানসিক স্বাস্থ্যৰ বাবে টোপনি অত্যন্ত গুৰুত্বপূর্ণ ৷ টোপনিৰ সময়ত আমাৰ শৰীৰে নিজকে মেৰামতি কৰিবলৈ সক্ষম হয় ৷ আমাৰ মগজুৱে তথ্যৰ মাজেৰে ভাগ–বাটোৱাৰা কৰে, আৰু আমাৰ স্নায়ুতন্ত্রই অতি প্রয়োজনীয় বিৰতি পায় ৷ যদি আপুনি অনিদ্রাৰ সৈতে জীয়াই থাকে, অর্থাৎ আপুনি ধাৰাবাহিকভাৱে টোপনি অহা বা টোপনি অহাত অসুবিধা পায়, তেন্তে আপোনাৰ শৰীৰে এই নিৰাময় প্রক্রিয়াসমূহ হেৰুৱাই পেলায় ৷

অনিদ্রা আৰু মানসিক ৰোগ সাধাৰণতে একেলগে দেখা দিয়ে ৷ টোপনিৰ যথেষ্ট অভাৱে মানসিক স্বাস্থ্যৰ লক্ষণসমূহৰ সূচনা বা বেয়া হব পাৰে ৷ পাছলৈ মানসিক স্বাস্থ্যৰ অৱস্থাৰ বাবে অনিদ্রা হব পাৰে ৷

অনিদ্রাৰ সাধাৰণ লক্ষণ

অনিদ্রাৰ চিহ্ণিত লক্ষণসমূহ হল

• টোপনি অহা বা টোপনি অহাত সমস্যা ৷
• বহুত সোনকালে সাৰ পোৱা ৷
• দিনত ক্লান্ত বা টোপনি অহা অনুভৱ কৰা ৷

ব্যক্তিৰ প্রয়োজনীয় টোপনিৰ পৰিমাণৰ ওপৰত ভিন্নতা থাকেনে

ব্যক্তিৰ টোপনিৰ প্রয়োজনৰ পৰিমাণ আংশিকভাৱে তেওঁলোকৰ বয়সৰ ওপৰত নির্ভৰ কৰে ৷ সাধাৰণতে শিশু আৰু কিশোৰ–কিশোৰীক প্রাপ্তবয়স্ক্তকৈ বেছি টোপনিৰ প্রয়োজন হয় ৷ প্রতিজন প্রাপ্তবয়স্ক্ৰ প্রয়োজন হোৱা টোপনিৰ পৰিমাণৰ ক্ষেত্রত ব্যক্তিগত পার্থক্য নিষ্চিতভাৱে আছে যদিও আমেৰিকান একাডেমী অৱ শ্লিপ মেডিচিন লিংকটো বাহ্যিক আৰু নতুন খিৰিকীত খোল খায়(AASM)–এ প্রাপ্তবয়স্ক্সকলক কমেও ৭ ঘণ্টা  শুবলৈ পৰামর্শ দিয়ে লিংকটো বাহ্যিক আৰু ভিতৰত খোল খায় এটা নতুন উইণ্ড নিয়মিতভাৱে অনুকূল স্বাস্থ্য আৰু কার্যকলাপ বৃদ্ধি কৰিবলৈ, বেছিভাগ প্রাপ্তবয়স্ক্ৰ বাবে ৭-৯ ঘণ্টাৰ ভিতৰত কৰবাত প্রয়োজন হয় ৷ কিশোৰ–কিশোৰীসকলক্ সাধাৰণতে ৮-১০ ঘণ্টা  আৰু বয়সস্থ প্রাপ্তবয়স্ক্সকলক  বছৰ আৰু তাতকৈ অধিক ৭-৮ ঘণ্টা  ভিতৰত প্রয়োজন হয় ৷ যদিও আমি টোপনিৰ পৰিমাণ গুৰুত্বপূর্ণ, ভাল মানৰ টোপনিও অতি প্রয়োজনীয় ৷

অনিদ্রাৰ কাৰণ আৰু বিপজ্জনক কাৰক

সকলোৱে বেলেগ বেলেগ, গতিকে অনিদ্রা ৰোগত আক্রান্ত প্রতিজন ব্যক্তিৰ টোপনিৰ অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰা কাৰকৰ গোট বেলেগ বেলেগ হব পাৰে ৷

তথ্যমতে অনুমান কৰা হৈছে যে অনিদ্রা আংশিকভাৱে জিনীয় হব পাৰে ৷ অৱশ্যে অনিদ্রাৰ কোনো এটা জিন নাই ৷ বৰঞ্চ এনে কিছুমান জিনীয় কাৰকে কিছুমান মানুহৰ অনিদ্রা হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক কৰি তোলে ৷

তলত দিয়া কাৰকসমূহে অনিদ্রাৰ সূচনা বা বেয়া কৰিব পাৰেঃ

• মানসিক স্বাস্থ্যৰ অৱস্থা
• চিকিৎসাজনিত অৱস্থা যেনে– বাধাপ্রাপ্ত টোপনিৰ এপনিয়া, হূদযন্ত্রৰ ৰোগ, ডায়েবেটিছ, হাপানী আৰু মাইগ্রেইন ৷

Øবিষ পিঠিৰ বিষ, ফাইব্রমাইয়ালজিয়া, বাতবিষ ৷

• স্নায়ুজনিত সমস্যা ৷
• দ্রব্যৰ ব্যৱহাৰ ৷
• ঔষধ ৷
• চাপ ৷
• এটা অনিয়মিত কর্মসূচী ৷

কিছুমান গৱেষণাই অনিদ্রাক হাহপাৰআৰজেলৰ বিকাৰ disorder of hyperarousal হিচাপে বর্ণনা কৰিছে, যিটো আপোনাৰ শৰীৰৰ মানসিক চাপৰ প্রতিক্রিয়াৰ দীর্ঘদিনীয়া সক্রিয়তাৰ বাবে হব পাৰে ৷ দুর্বল টোপনি যোৱা লোকৰ কর্টিছল (cortisol)  আৰু এড্রিনোকর্টিকড্রপিক হৰমন (adrenocorticotropic hormone) কর্টিছলৰ উৎপাদন আৰু মুক্তিক উদ্দীপিত কৰা হৰমন দুয়োটাৰে মাত্রা অধিক থাকে ৷

অনিদ্রা মানসিক ৰোগৰ লক্ষণ নেকি

মানসিক ৰোগৰ লগত অনিদ্রাৰ এক জটিল সম্পর্ক আছে ৷ গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে মানসিক স্বাস্থ্যজনিত অৱস্থা থকা ৫০-৮০ শতাংশ প্রাপ্তবয়স্ক্ৰ টোপনি অহা বা টোপনি অহাত অসুবিধা হব পাৰে ৷ অনিদ্রা আৰু মানসিক স্বাস্থ্যৰ মাজৰ সম্পর্ক দুয়োটা দিশতে চলিব পাৰে ৷ মানসিক বিকাৰৰ ফলত অনিদ্রা হব পাৰে, আৰু অনিদ্রাই মানসিক স্বাস্থ্যৰ অৱস্থা আৰু বেয়া কৰি তুলিব পাৰে বা সূচনা কৰিব পাৰে ৷

কিন্তু বহু ক্ষেত্রত প্রত্যক্ষ কাৰণ–প্রভাৱ নাথাকে, বৰঞ্চ এনে পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হয়, যত দুয়োটা অৱস্থা একেটা অৱস্থাৰ বেলেগ বেলেগ লক্ষণ ৷

মাজে মাজে হ্রস্বম্যাদী অনিদ্রা এক বিচ্ছিন্ন অৱস্থা বা এটা নির্দিষ্ট জীৱনশৈলীৰ ফল হব পাৰে ৷ প্রায়ে অনিদ্রা আৰু অন্যান্য লক্ষণৰ বিশেষ বৈশিষ্ট্যহ টোপনি যাব নোৱাৰাত মানসিক ৰোগৰ ভূমিকা নির্ণয় কৰাত সহায়ক হব পাৰে ৷

অনিদ্রাৰ সাধাৰণ কোমৰবিডিটি (comorbidity)

হতাশা (Depression)ঃ  অনিদ্রা হতাশাৰ এটা মূল লক্ষণ ৷  গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে মেজৰ ডিপ্রেছিভ ডিছর্ডাৰ(MDD) ৰোগীৰ ৯০ শতাংশতকৈ অধিক লোকে অনিদ্রা সম্পর্কীয় টোপনিৰ অসুবিধাৰ কথা জনাইছে ৷ ভাল টোপনি অহা লোকৰ তুলনাত অনিদ্রা ৰোগীৰ ডিপ্রেছন বেছি হব পাৰে ৷

উদ্বেগ (Anxiety)ঃ গৱেষণাৰ মতে অনিদ্রা ৰোগীৰ ৩৬ শতাংশ পর্যন্ত অংশগ্রহণকাৰীৰ উদ্বেগ আছিল ৷

অব্ছেছিভ কম্পলছিভ ডিছর্ডাৰ (OCD) ঃ ২০২০ চনত ছুইডেনৰ জনসংখ্যাৰ এক অধ্যয়নত দেখা গৈছে যেOCD ৰোগীয়ে অনিদ্রাৰ ৰোগ নির্ণয় লাভ কৰাৰ বা অনিদ্রাৰ বাবে ঔষধ দিয়াৰ সম্ভাৱনা প্রায় ৭ গুণ বেছি ৷

পোষ্ট–ড্রমেটিক ষ্ট্রেছ ডিছর্ডাৰ(PTSD)ঃ  টোপনিত ব্যাঘাত জন্মাটো পিটিএছডিৰ এটা মূল উপাদান ৷ ইয়াৰ সৈতে উদ্বিগ্ণতা বা দুঃস্বপ্ণ দেখাৰ সম্পর্ক থাকিব পাৰে ৷

দ্রব্য ব্যৱহাৰৰ বিকাৰ (SUD) ঃ দ্রব্য ব্যৱহাৰ, মদ্যপান আৰু প্রত্যাহাৰে টোপনিৰ ধৰণত ব্যাঘাত জন্মাব পাৰে ৷

স্কিজফ্রেনিয়াঃ  গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে স্কিজফ্রেনিয়া ৰোগীৰ ৮০ শতাংশ লোকৰ টোপনিত ব্যাঘাত জন্মে ৷

বাহপোলাৰ ডিছর্ডাৰঃ  টোপনিৰ সমস্যা হতাশা বা উন্মাদনাৰ সৈতে জড়িত হব পাৰে ৷ বাইপোলাৰ ডিছর্ডাৰত উন্মাদনা প্রায়ে হঠাতে আৰু নাটকীয়ভাৱে টোপনিৰ প্রয়োজনীয়তা হ্রাস পোৱাৰ সৈতে প্রত্যক্ষভাৱে জড়িত ৷

অনিদ্রাৰ চিকিৎসাৰ বিকল্প

অনিদ্রাৰ চিকিৎসাৰ বাবে নিম্নোক্ত বিষয়সমূহ হব পাৰেঃ

• টোপনিৰ ঔষধ ৷
• জ্ঞানমূলক আচৰণ চিকিৎসা(CBT ) ৷
• দৈনিক ব্যায়াম ৷
• টোপনিৰ মান বেয়া কৰি তোলা অন্তর্নিহিত অৱস্থাৰ চিকিৎসা কৰা ৷

গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে মানসিক স্বাস্থ্যজনিত অৱস্থা আৰু অনিদ্রা দুয়োটা ৰোগীয়ে মানসিক স্বাস্থ্যজনিত অৱস্থাৰ চিকিৎসাই টোপনি উন্নত কৰাত সহায় কৰিব পাৰে আৰু টোপনিৰ বিকাৰৰ চিকিৎসাই মানসিক স্বাস্থ্যৰ চিকিৎসাতো উপকাৰী প্রভাৱ পেলাব পাৰে ৷

অনিদ্রাই আপোনাৰ জীৱনৰ মান বহু পৰিমাণে হ্রাস কৰিব পাৰে ৷ যদি আপুনি অনিদ্রাত আক্রান্ত, তেন্তে আপোনাৰ চিকিৎসাৰ বিকল্পসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিবলৈ এজন বিশ্বাসযোগ্য স্বাস্থ্যসেৱা পেছাদাৰীৰ ওচৰলৈ যোৱাৰ কথা চিন্তা কৰক ৷

ফোনঃ  ৭০০২২-১৮৮৪৫