সুস্থ হৃদপিণ্ডৰ বাবে সতর্কতাৰ প্রয়োজন

লুকীমা বৰুৱা
খাদ্য বিশেষজ্ঞ

আপুনি জানেনে ৰাতি শুই থাকোঁতে মৃত্যু ঘটা ঘটনাৰ অধিকাংশৰ কাৰণ হৈছে হূদপিণ্ডৰ অসুখ৷ বহু সময়ত এই ৰোগে কোনো জাননী নিদিয়ে অর্থাৎ লক্ষণ নেদেখুৱায়৷ গতিকে হূদপিণ্ডটো সুস্থ ৰাখিবলৈ যত্ন কৰক, এই ৰোগৰ কাৰকসমূহৰ বিষয়ে জানিবলৈ চেষ্টা কৰক আৰু সেয়া যিমান সম্ভৱ প্রতিৰোধ কৰিবলৈ চাওক৷

নানা গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে যোৱা ষাঠি বছৰত ভাৰতবর্ষৰ নগৰ অঞ্চলত এক শতাংশৰ পৰা ন–দহ শতাংশ কৰনেৰী হার্ট ডিজিজ বৃদ্ধি পাইছে, আনহাতে গাঁও অঞ্চলত চাৰি–পাঁচ শতাংশ এই ৰোগ বৃদ্ধি পাইছে৷

এনে হোৱাৰ প্রধান কাৰক হিচাপে কব পাৰি বাঢ়ি অহা ডায়েবেটিছ, উচ্চ ৰক্তচাপ, চিগাৰেট সেৱনৰ পৰিমাণ, তেজত চর্বিৰ মাত্রা অধিক হোৱা আদি৷ ভাৰতবর্ষৰ সকলোতকৈ বেছি হূদপিণ্ডৰ ৰোগ হোৱা ৰাজ্য কেৰেলাত ১৯.৯০ শতাংশ লোক এই ৰোগত আক্রান্ত৷ ২০১৮-১৯ চনত কেৰেলাত কৰা এক জৰীপৰ পৰা দেখা গৈছে যে ৪০-৬৯ বছৰ বয়সৰ ৩৭.৮ শতাংশ লোক হূদৰোগী৷ বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ এক ৰিপর্টৰ মতে নিম্ন আৰু মধ্যমীয়া দেশসমূহত ৭৫ শতাংশ লোক হূদৰোগত আক্রান্ত হয় প্রধানতঃ উচ্চ ৰক্তচাপৰ বাবে৷ এই সংস্থাৰ সমীক্ষাত প্রকাশ পোৱা ২০১৬ চনত ভাৰতবর্ষত অসংক্রামক ৰোগত মৃত্যু ঘটা ৬৩ শতাংশ লোকৰ ভিতৰত ২৭ শতাংশৰ মৃত্যুৰ কাৰণ প্রধানতঃ উচ্চ ৰক্তচাপ৷ গতিকে উচ্চ ৰক্তচাপ থকা লোকসকল সচেতন হওক যাতে এই ৰোগ আয়ত্তৰ ভিতৰত ৰাখিব পাৰে৷ আমি দেখি আহিছোঁ যে বিভিন্ন সংবাদ মাধ্যমৰ জৰিয়তে নিতৌ বহুজনৰ আকস্মিক বিয়োগৰ বাতৰি প্রকাশ পায়৷ ইয়াৰ সৰহসংখ্যকৰ হয়তো ৰাতি শুই থাকোঁতেই জীৱনৰ অৱসান ঘটে৷ এনে ঘটনাৰ বহু শতাংশৰ মৃত্যুৰ কাৰণ হূদপিণ্ডৰ অসুখ৷ এই ৰোগৰ শংকিত দিশ হৈছে যে বহু সময়ত কোনো আগজাননী নিদিয়াকৈয়ে অর্থাৎ বিশেষ কোনো লক্ষণ নেদেখুৱাকৈ মৃত্যুমুখত পৰাটো৷

আমাৰ জীৱন প্রক্রিয়া চলি থাকিবৰ বাবে হূদপিণ্ডই অবিৰতভাৱে কাম কৰি থাকিব লাগে৷ ইয়াক কর্মক্ষম কৰি ৰাখে তেজৰ ৰক্তকণিকাত থকা হিমগ্লবিনে কঢ়িয়াই অনা অক্সিজেন আৰু তেজত মিহলি হৈ থকা পুষ্টি উপাদানসমূহে৷ হৃদপিণ্ডলৈ অক্সিজেনযুক্ত তেজৰ মাত্রা কম পৰিমাণে প্রবাহিত হলে ইয়াৰ কর্মক্ষমতা কমি যায় আৰু ৰোগগ্রস্ত হৈ পৰে৷

হৃদপিণ্ডৰ প্রধান কাম কি
আমাৰ বুকুৰ বাঁওফালে থকা অংগটোৰ প্রধান কাম হৈছে শৰীৰৰ বিভিন্ন অংশলৈ বিশুদ্ধ তেজ পাম্প কৰি পঠিওৱা আৰু ইয়ালৈ প্রৱাহিত হোৱা দূষিত তেজখিনি শোধন কৰি পুনৰ চলাচল হবলৈ দিয়া৷ হৃদপিণ্ডৰ মাংসপেশীৰ সংশোধন আৰু সম্প্রসাৰণৰ দ্বাৰা এক নিয়মীয়া ব্যৱধানত তেজ পাম্প কৰে, যাক আমি বুকুৰ ধপধপনি বুলি কওঁ৷

হৃদপিণ্ডৰ অসুখৰ কাৰক
যদিও এই ৰোগৰ বহুতো কাৰক আছে, ইয়াৰে কিছুমান আমি নিজে অলপ সাৱধান হলে এৰাই চলিব পাৰোঁ৷ এই বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হল। আমি দমন কৰি ৰাখিব পৰা কাৰক-
১. মধুমেহ ৰোগ টাইপ–২
২. উচ্চ ৰক্তচাপ
৩. তেজৰ চর্বিৰ মাত্রা
৪. চিগাৰেট সেৱন
৫. নিম্ন শাৰীৰিক শ্রম
৬. মেদবহুলতা
৭. আহাৰ
৮. উদ্বেগ–শাৰীৰিক আৰু মানসিক চাপ

আমি দমন কৰি ৰাখিব নোৱাৰা কাৰক
১. বয়স
২. লিংগ
৩. বংশগত কাৰক
৪. অন্য ৰোগৰ পৰা হব পৰা আশংকা৷

কম বয়সীয়া মহিলাৰ তুলনাত পুৰুষসকল অধিকভাৱে এই ৰোগত ভোগে৷ আনহাতে ঋতুস্রাৱ বন্ধ হোৱা মহিলাৰ ক্ষেত্রত এই ৰোগৰ সম্ভাৱনা বেছি৷ লিংগ অনুযায়ী এই ৰোগৰ প্রাবল্য তলত দিয়া হল-
পুৰুষৰ ক্ষেত্রত ৪৫ বছৰৰ পৰা ইয়াৰ প্রাবল্য অধিক
মহিলাৰ ক্ষেত্রত ৫৫ বছৰৰ পৰা ইয়াৰ প্রাবল্য অধিক

হৃদপিণ্ডৰ অসুখৰ প্রকাৰ
চাৰি প্রকাৰৰ হৃদপিণ্ডৰ অসুখ আছে৷ সেয়া হৈছে
১. কৰনেৰী হার্টৰ অসুখ
২. ষ্ট্রক
৩. পেৰিফেৰেল আর্টেৰিয়েল ডিজিজ
৪. এৰটিক ডিজিজ

হৃদপিণ্ডৰ এই চাৰি প্রকাৰৰ ৰোগৰ বিষয়ে চমুকৈ জানো আহক
কৰনেৰী হার্টৰ অসুখ
সচৰাচৰ এইবিধ হৃদপিণ্ডৰ ৰোগত সৰহসংখ্যক লোক ভোগে৷ এই ৰোগ হৃদপিণ্ডলৈ যোৱা তেজৰ চলাচলৰ মাত্রা, হৃদপিণ্ডৰ মাংসপেশী আৰু ইয়াৰ সংলগ্ন ৰক্তপৰিবাহী নলীবোৰৰ লগত জডিত৷ কৰনেৰী হার্টৰ অসুখৰ আকৌ কেইটামান প্রকাৰ আছে

কৰনেৰী আর্টেৰী ডিজিজঃ হৃদপিণ্ডলৈ তেজ চলাচল কৰা নলীবোৰৰ ভিতৰ অংশ চর্বিৰ তৰপ পৰি ঠেক হৈ পৰিলে তেজ কম পৰিমাণে প্রবাহিত হৈ এই অংগটোৰ কার্যক্ষমতা হ্রাস কৰে, ইয়াক কৰনেৰী আর্টেৰী ডিজিজ বুলি কয়৷

ইনচেমিক হার্ট ডিজিজঃ কৰনেৰী আর্টেৰী ডিজিজ, যি হৃদপিণ্ডৰ মাংসপেশীৰ তৰপবোৰ ক্ষতিগ্রস্ত কৰে৷

হার্ট এটেকঃ হার্ট এটেক হলে হৃদপিণ্ডৰ মাংসপেশীৰ কিছুমান কোষ মৰি যায়৷ বুকুৰ ধপধপনি অনিয়ম হোৱা আদিও ইয়াৰে ফল৷

উপৰিউক্ত হৃদপিণ্ডৰ ৰোগ বংশগত কাৰণতো হব পাৰে অথবা আমাৰ খোৱা–বোৱা, জীৱনশৈলী আদিৰ প্রভাৱৰ বাবে হব পাৰে৷

ষ্ট্রক
আমাৰ হৃদপিণ্ডৰ পৰা মগজুলৈ যেতিয়া ভালদৰে তেজ চলাচল নকৰে বা একেবাৰে কমি যায়, তেতিয়া মানুহজনৰ ষ্ট্রক হয়৷

পেৰিফেৰেল আর্টেৰিয়েল ডিজিজ
যেতিয়া হৃদপিণ্ডৰ পৰা ভৰিলৈ যোৱা ৰক্তবাহী নলীৰ বাটটো একেবাৰে ঠেক বা বন্ধ হৈ যায়, তেনে অৱস্থাত সেই অংশলৈ তেজ চলাচল বাধাগ্রস্ত হয়৷ লক্ষণ ভৰি, কঁকাল, কলাফুলত বিষ হোৱা৷

এৰটিক ডিজিজ
হৃদপিণ্ডৰ পৰা আমাৰ শৰীৰৰ অন্যান্য অংগলৈ তেজ কঢ়িওৱা প্রধান ধমনীডাল হৈছে এৰটা৷ ইয়াৰ বেৰখন শিথিল–দুর্বল হৈ পৰা অৱস্থাক এৰটিক ডিজিজ বুলি কোৱা হয়৷

ওপৰৰ আলোচনাৰ দ্বাৰা কৰনেৰী হার্ট ডিজিজৰ প্রকাৰ আৰু এই ৰোগৰ কাৰকসমূহৰ বিষয়ে চমু আভাস এটা পাঠকসকলক দিয়া হল৷

এই কাৰকসমূহৰ ভিতৰত আহাৰ আৰু কৰনেৰী হার্ট ডিজিজৰ সম্বন্ধৰ বিষয়ে এই লেখাত প্রধানকৈ আলোচনা কৰা হব৷

আমি বাৰু কি উপায়েৰে উপৰিউক্ত কাৰকসমূহ দমাই ৰাখিব পাৰোঁ

হৃদপিণ্ডটো সুস্থ–সবল কৰি ৰাখিবৰ বাবে অৱশ্যে এক স্বাস্থ্যকৰ জীৱনশৈলীৰ প্রয়োজন৷ আহকচোন আমি এই উপায়সমূহ বিশ্লেষণ কৰি চাওঁ৷

আহাৰ
অতি তেলযুক্ত আৰু অধিক নিমখযুক্ত খাদ্যই আমাৰ দেহত উচ্চ ৰক্তচাপ সৃষ্টি কৰে৷ অধিক নিমখে শৰীৰত পানী ধৰি ৰাখি ৰক্তচাপ ববায়৷ গতিকে অত্যধিক নিমখ খোৱাৰ পৰা বিৰত থাকক৷

যি চর্বি সাধাৰণ উষতাত গোট মাৰে, তেনে চর্বি কম পৰিমাণ খোৱা উচিত৷ যেনে– ছাগলী, গাহৰি, গো–মাংস, গাখীৰত থকা চর্বি, ফাষ্টফুড, বেকাৰীত তৈয়াৰী খাদ্য, চিপছ, ক্রেকার্ছ আদি৷ কিয়নো এনে চর্বিয়ে শৰীৰত অপকাৰী কলেষ্টৰেলৰ মাত্রা ববাই হৃদপিণ্ডৰ ৰক্ত পৰিবাহী নলীবোৰৰ ভিতৰত তৰপৰ সৃষ্টি কৰি নলীৰ বাটটো ঠেক কৰে৷ ফলস্বৰূপে অক্সিজেন আৰু পুষ্টি উপাদান থকা তেজ প্রয়োজন অনুপাতে হৃদপিণ্ডই পাবলৈ সমর্থ নহয়৷
তদুপৰি বেছি তেলযুক্ত খাদ্য খোৱা মানে বেছি কেলৰি পাব শৰীৰে, যিটো শৰীৰৰ ওজন ববাৰ এক কাৰক৷ আনহাতে বেছি ওজনবািিলে হার্টৰ অসুখ হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে৷

আমেৰিকাৰ হার্ট এছচিয়েচনে এই কথা সদৰী কৰিছে যে চর্বিতকৈও হার্টৰ অসুখৰ বাবে মাৰাত্মক হৈছে কম আঁহযুক্ত শ্বেতসাৰ৷ যেনে– ময়দা আৰু ইয়াৰ পৰা তৈয়াৰী খাদ্যসমূহ, চেনি, অন্যান্য মিঠাৰ উৎসসমূহ৷ এনে শ্বেতসাৰেও হৃদপিণ্ডৰ ৰক্ত পৰিবাহী নলীবোৰৰ ভিতৰত তৰপৰ সৃষ্টি কৰি তেজ যোৱা বাটটো ঠেক কৰি পেলায়৷ তদুপৰি তেজৰ গাাতা ববাই তেজৰ গতি মন্থৰ কৰে আৰু নলীসমূহৰ শিথিলতা কমায়৷ ফলত হৃদপিণ্ডৰ ক্ষতি হোৱাৰ আশংকা বাঢ়ি যায়৷

আনহাতে অধিক আঁহযুক্ত খাদ্য আৰু উপকাৰী চর্বি যেনে– মাছৰ তেল, তেলৰ গুটি, শুকান ফলত থকা তেল, ফ্লেক্সছিড আদিয়ে শৰীৰত হৃদপিণ্ডৰ উপযোগী কলেষ্টৰেলৰ মাত্রা বৃদ্ধি কৰে, তেজ তৰল কৰি ৰাখে, নলীসমূহ শিথিল কৰি ৰাখে৷ ফলত তেজৰ চলাচল স্বাভাৱিকভাৱে হয়৷ ইয়াৰ উপৰি খাদ্যত থকা আঁহে শৰীৰৰ চুকে–কোণে জমা হৈ থকা অপকাৰী চর্বিসমূহ উলিয়াই আনি নিষ্কাশন হোৱাত সহায় কৰে৷ সেইবাবে খাদ্য তালিকাখনত শুকান বিন, মাহ, শাক–পাচলি, ফলমূলৰ পৰিমাণ ববাই প্রয়োজনীয় আঁহখিনি আহৰণ কৰে৷

নিমখ আৰু উচ্চ ৰক্তচাপৰ এক সম্পর্ক আছে৷ অধিক নিমখে শৰীৰত পানী ধৰি ৰাখি উচ্চ ৰক্তচাপৰ সৃষ্টি কৰে৷ গতিকে অত্যধিক নিমখ খোৱাৰ পৰা বিৰত থাকক৷

বেছি কেলৰিযুক্ত আহাৰে শৰীৰৰ ওজন ববায়৷ গতিকে পৰিমিত কেলৰিযুক্ত আহাৰহে গ্রহণ কৰা উচিত৷ ফাষ্টফুড ৰল, পিজ্জা আদি জাংকফুড চিপছ, ভুজিয়া, ক্রেকার্ছ আদি অধিক কেলৰিৰ উৎস৷ তদুপৰি কল্ড ড্রিংকছ, চেনিযুক্ত সংৰক্ষিত বিভিন্ন ফলৰ ৰস, মিঠাই, হালোৱা ইত্যাদিত অধিক মাত্রাত কেলৰি থাকে৷

শাৰীৰিক ব্যায়াম
নিতৌ খোজ কঢ়া, ঘৰুৱা কাম–বন কৰা, ফুলনিখন তদাৰক কৰা, ওচৰৰ ঠাইলৈ খোজ কাঢ়ি যোৱা, চাইকেল চলোৱা, সাঁতোৰা, শাৰীৰিক ব্যায়াম কৰা আদিৰ দ্বাৰা আমি নিজকে সক্রিয় কৰি ৰাখিব পাৰোঁ৷ এয়া হৈছে সুস্থ জীৱন শৈলীৰ এক অংশ৷ শাৰীৰিক সক্রিয়তাই নানা যোগাত্মক প্রভাৱ পেলাব পাৰে আৰু স্বাস্থ্যৰ ওপৰত৷ যেনে– মধুমেহ ৰোগ দূৰত ৰখা অথবা আয়ত্তৰ ভিতৰত ৰখা যাৰ এনে ৰোগ আছে, ৰক্তচাপ নিয়মিত ৰখা, মেদ জমা হব নিদিয়া, দেহ–মন সতেজ আৰু কর্মক্ষম কৰি ৰখা ইত্যাদি৷ তদুপৰি আমাৰ হৃদপিণ্ডলৈ যথেষ্ট পৰিমাণে অক্সিজেনৰ চলাচলৰ বাবে খোজ কা এক অতি ভাল উপায়৷ লৰা–ছোৱালীবিলাকে কম্পিউটাৰ, মবাইল আদি ব্যৱহাৰ কৰা সময় কমাই বা একে ঠাইতে বহি থকা কাম কৰাৰ পৰিৱর্তে খেলা–ধূলা কৰি নিজকে সক্রিয় কৰি ৰাখি দেহৰ ওজন সঠিক ৰাখি হৃদৰোগৰ আশংকা কমাই ৰাখিব পাৰে৷ মনৰ উদ্বেগ, মানসিক চাপ কমাই ৰাখিবৰ বাবে যোগাসন আৰু ধ্যান অতি উত্তম উপায়৷ ইয়াৰ নিয়মিত অভ্যাসৰ দ্বাৰা আমি লাভৱান হৈ আমাৰ হৃদপিণ্ডটো সুস্থ–সবল কৰি ৰাখিব পাৰোঁ৷

ইয়াৰ উপৰি খেলা–ধূলা কৰা, নাচ–গান আদি মানসিক চাপ, উদ্বেগ আদি কমাই ৰখাৰ এক সুন্দৰ মাধ্যম৷

সামৰণিত কওঁ যে সজাগতা, সতর্কতা আৰু সাৱধানতাই হৈছে এই মাৰাত্মক ৰোগৰ পৰা নিজক যথাসম্ভৱ আঁতৰত ৰখাৰ এক ফলপ্রসূ উপায়৷

ফোনঃ ৯৮৬৪০-৭৬৭১৬