ৰকষ্টাৰ সন্ন্যাসিনী আনি চ’য়িং ড্ৰ’লমা

পংকজ কুমাৰ নেওগ

মানুহৰ মুখে মুখে সাধাৰণতে কথা এটা শুনা যায় যে আনি চ’য়িং ড্ৰ’লমাক কিশোৰী অৱস্থাত তেওঁৰ তিব্বতী শিল্পী পিতৃয়ে হেনো খঙৰ ভমকত ছুৰিৰে আঘাত কৰিছিল। কিন্তু ড্ৰ’লমাই সেই কথা অস্বীকাৰ কৰে আৰু কয় যে ই এটা নগৰীয়া উৰাবাতৰি। যোৱা দুই দশক ধৰি বিশ্বৰ বিভিন্ন ঠাইৰ সাংবাদিক সকলৰ সন্মুখত নিজৰ অবিশ্বাস্য জীৱন বৃত্তান্ত বৰ্ণনা কৰি আহোঁতে এই উৰাবাতৰি অধিক প্ৰসাৰিত হৈ পৰিছে। আনি চ’য়িং ড্ৰ’লমাৰ জীৱনীক অতিৰঞ্জিত কৰা কোনো প্ৰয়োজন নাই। নেপালত তিব্বতী শৰণাৰ্থী পিতৃ-মাতৃৰ ঘৰত জন্মগ্ৰহণ কৰা ড্ৰ’লমাৰ কিশোৰী সন্ন্যাসিনীৰ পৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত তাৰকালৈ উত্থান ৰূপকথাৰ আখ্যান বুলিব পাৰি। তেওঁৰ অসামান্য জনহিতকৰ কাম আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত নেপালৰ প্ৰথম ইউনিচেফৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাষ্ট্ৰদূত হিচাপে লোৱা ভূমিকাই তেওঁক ভাৰতৰ মাদাৰ টেৰেছাৰ সৈতে তুলনাৰ পৰ্যায়লৈ নিছে।

অকল সেয়েই নহয়– এতিয়ালৈকে ড্ৰ’লমাৰ ১৬টা পপ এলবামো প্ৰকাশ পাইছে আৰু এইবোৰ ঘটনাই তেওঁৰ জীৱনকাহিনীক তর্কাতীতভাবে অস্বাভাৱিক তথা যুগান্তকাৰী কৰি তুলিছে। অবিবাহিত আৰু ৫২ বছৰীয়া ড্ৰ’লমাই গেৰুৱা বস্ত্ৰ পৰিধান কৰি বিশৃঙ্খল ৰাজধানী কাঠমাণ্ডুৰ বাটে-পথে যেতিয়া হৰ্ণ বজাই গাড়ী চলাই ঘূৰি ফুৰে আৰু তেওঁৰ গাড়ীৰ ষ্টেৰিঅ’ৰ পৰা উচ্চশক্তিৰ পপ সঙ্গীতৰ বিস্ফোৰণ ঘটে, তেওঁ যে দৰাচলতে এগৰাকী নেপালৰহে মহিলা সেই কথা জানিবলৈ কাৰো সাধ্য নাই। ‘আমাৰ সমাজত মই ভাৱিব পৰা আটাইতকৈ ডাঙৰ বিপ্লৱী ময়েই’– ড্র’লমাই চিএনএনক কয় আৰু তেওঁ সেই কথা অতিৰঞ্জিত কৰা নাই। ড্ৰ’লমাৰ পিতৃয়ে সৰুতে তাইক শাৰীৰিকভাৱে অত্যাচাৰ কৰিছিল। ‘সৰু সৰু কিছুমান কথাই দেউতাক বিৰক্ত কৰিছিল আৰু তেওঁ মোক আৰু মাক মাৰ-ধৰ কৰিছিল’- ড্ৰ’লমাই কয়। ‘দেউতা একপ্ৰকাৰ মানসিক ৰোগত ভুগিছিল বুলি মই এতিয়া বুজি পাইছো কিন্তু সেই সময়ত আমি সকলোৱে তেওঁৰ বাবে কষ্ট পাইছিলো।’ দহবছৰ বয়সত খঙ আৰু ভয়ত ব্যতিব্যস্ত হৈ ড্ৰ’লমাই এগৰাকী বৌদ্ধ সন্ন্যাসিনী হোৱাৰ সংকল্প গ্ৰহণ কৰে। নেপালত সন্ন্যাসিনীয়ে বিয়া কৰাব নোৱাৰে আৰু সন্তান জন্ম দিয়াৰ অনুমতি নাই। ‘মই ভাৱিছিলো মই যদি ডাঙৰ হৈ বিয়া কৰাও সেই মানুহজনেও মোৰ সৈতে একে ধৰণৰ আচৰণ কৰিব। ঘৰুৱা হিংসা আমাৰ সমাজত এটা ডাঙৰ সমস্যা।’

ড্ৰ’লমাৰ পিতৃ-মাতৃয়ে তাইৰ সিদ্ধান্তত অনুমোদন জনাইছিল। ‘আমাৰ সাংস্কৃতিক বিশ্বাস যে যেতিয়া কোনোবা ‘নান’ হয় তেতিয়া তেওঁলোকে নিজৰ জীৱনটো অধিক ইতিবাচকভাৱে কটাব পাৰে।’ তিনি বছৰৰ পাছত তাইক স্থানীয় মঠ এটাই গ্ৰহণ কৰিছিল। কোনো সংকোচ নকৰাকৈ ড্ৰ’লমাই চুলি খুৰায় আৰু সাধাৰণ সাজ-পাৰ আৰু জন্মগত নাম ড’লমা চেকিড ত্যাগ কৰে। ‘যেতিয়া মই প্ৰথমবাৰৰ বাবে চুলি খুৰাও, মই খুব মুক্ত অনুভৱ কৰিছিলো। মুক্ত বতাহে মোক চুই গৈছিল’- তেওঁ কয়। কাঠমাণ্ডু উপত্যকাৰ এটা পাহাৰৰ শিখৰত নাগী গোম্পা মঠ আছিল আৰু ড্ৰ’লমাৰ বাবে ই আছিল “স্বৰ্গ”। ‘তাৰ গোটেই পৰিৱেশ আছিল অতি ধুনীয়া। সকলোবোৰ দয়ালু আছিল; মই কেতিয়াও মাৰ-ধৰ বা শাৰীৰিক অত্যাচাৰৰ সন্মুখীন হোৱা নাছিলো। সৰু ভাই দুটাক পিঠিত কঢ়িয়াই ফুৰিবলগীয়া ধৰণৰ কোনো কাম নাছিল বা চাফাই কাম আদিও কৰিবলগীয়া হোৱা নাছিল। মই মোৰ শৈশৱ ওভতাই পাইছিলো।’ হিউমেন ৰাইটছ ৱাচৰ তথ্য অনুসৰি নেপালত ৩৭% ছোৱালীৰ বিয়া ১৮ বছৰৰ আগতে হয় আৰু তেনেক্ষেত্ৰত ড্ৰ’লমাই নিজৰ মূল্যৱান সময় সাঁচিবলৈ সক্ষম হৈছিল। বিদেশীসকল আধ্যাত্মিক জ্ঞানৰ সন্ধানত প্ৰায়ে নাগী গোম্পালৈ আহে। ১৯৯৩ চনত আমেৰিকাৰ ৰেকৰ্ড প্ৰযোজক ষ্টীভ টিবেটছ পত্নীৰ সৈতে পাহাৰৰ শিখৰৰ মঠটোত আহি উপস্থিত হয় আৰু তুলকু উৰ্গিয়েনৰ অধীনত ধ্যান শিকে। উৰ্গিয়েন আছিল ড্ৰ’লমাৰ মূল শিক্ষক আৰু টিবেটছে তেওঁক এজন ‘মহান ধ্যান গুৰু’ বুলি অভিহিত কৰিছিল। মঠত টিবেটছ পৰিয়ালৰ শেষ নিশা মঠটোৰ এজন অনুবাদকে সেই সময়ৰ ২২ বছৰীয়া ড্ৰ’লমাৰ গীত ৰেকৰ্ডিং কৰিবলৈ ষ্টীভক অনুৰোধ জনায়। টিবেটছে কয় – ‘তাই (ড্ৰ’লমাই) অবাক চাৱনিৰে মোলৈ চাইছিল – হয়তো ভাৱিছিল কেছেট ৰেকৰ্ডাৰৰ সৈতে এই মানুহজন কোন? দীঘলকৈ উশাহ এটা লৈ তাই ‘লেমন টেণ্ড্ৰেল’ৰ কিছুমান শাৰী গাই গৈছিল আৰু মই হতবাক হৈ শুনি ৰৈছিলো।’

টিবেটছে কোৱামতে ড্ৰ’লমাৰ গীতে তেওঁক ইমানেই মন্ত্ৰমুগ্ধ কৰিছিল যে টেপ-ৰেকৰ্ডাৰৰ “ৰেকৰ্ড” বুটামো তেওঁ টিপিবলৈ পাহৰি গৈছিল। তেওঁ কয় – ‘ছোৱালীগৰাকীৰ গানত এনে এটা ঐশ্বৰিক শক্তি আছে যি মানুহৰ অন্তৰ পৰশি যায়। সেই সুৰ, সেই স্বৰ শ্ৰোতাৰ বুকুৰ মাজলৈকে বৈ যাব।’ কিছুদিনৰ পাছত উভতি আহি টিবেটছে ড্ৰ’লমাৰ কণ্ঠস্বৰ ৰেকৰ্ড কৰে। আমেৰিকালৈ উভতি গৈ তেওঁ তাইৰ মন পৰশা বৌদ্ধ স্তৱকবোৰ গীটাৰৰ ট্ৰেকত স্থাপন কৰি ৰেকৰ্ডিংটো নেপাললৈ পঠিয়াই দিয়ে আৰু গীটাৰৰ সৈতে নিজৰ কণ্ঠস্বৰৰ এলবাম এটা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ তাইক পৰামৰ্শ দিয়ে। ড্ৰ’লমাই সেই পৰামৰ্শমতে এলবাম এটা প্ৰস্তুত কৰি উলিয়ায় আৰু ই তাইৰ জীৱনত বৃহৎ চমৎকাৰৰ সৃষ্টি কৰে। ড্ৰ’লমাই টিবেটছক নিজৰ সফলতাৰ এটা ডাঙৰ কাৰণ বুলি ভাৱিলেও তেওঁ সেই কথা অস্বীকাৰ কৰি ড্ৰ’লমাৰ প্ৰতিভাৰ প্ৰশংসা কৰে। আমেৰিকাৰ পৰা ই-মেইলযোগে টিবেটছে চিএনএনক এইদৰে জনাইছিল – ‘সঁচা কথা ক’বলৈ গলে তাই আৱিষ্কৃত নোহোৱাকৈ কেতিয়াও নাথাকিলেহেঁতেন। মই লগ নাপালেও আন কোনোবাই তাইক নিশ্চয় বিচাৰি পালেহেঁতেন।’

ড্ৰ’লমাৰ প্ৰথম এলবামটোৰ নাম আছিল “চো” (Cho)। নেপালৰ মঠতে কণ্ঠস্বৰ ৰেকৰ্ডিং কৰা হৈছিল আৰু টিবেটছে এলবামটো প্ৰস্তুত কৰিবলৈ পিংক ফ্লয়ড, নিক ড্ৰেক আৰু বিলি ব্ৰেগৰ সৈতে কাম কৰা কিংবদন্তি আমেৰিকান হিট মেকাৰ জো বয়ডক আনিছিল। “চো”ৰ বিক্ৰী ভাল হৈছিল; অৱশ্যে ড্ৰ’লমাই ইয়াৰ সবিশেষ প্ৰকাশ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে। ইয়াৰ পাছতে আমেৰিকা ভ্ৰমণৰ পৰিকল্পনা এটা কৰা হয়। ২০১৬ চনত নেপাল, চুডান, ইৰাণ, ইৰিত্ৰিয়া ইত্যাদি দেশৰ পাছপ’ৰ্টৰ স্থান আছিল বহুত তলত আৰু সেইবোৰ দেশৰ নাগৰিকৰ আমেৰিকা ভ্ৰমণৰ বাবে ভিছা লাভ কৰা আছিল প্ৰায় অসম্ভৱ। এনে এক পৰিস্থিতিত ড্ৰ’লমাক ২২খন চহৰ ভ্ৰমণৰ বাবে আমেৰিকাত প্ৰৱেশ কৰাৰ অনুমতি দিয়া হৈছিল। ‘মোৰ লগত মঞ্চত আৰু দুগৰাকী নান আছিল; ষ্টীভ আৰু এগৰাকী শব্দযন্ত্ৰীও আছিল। আমাক এখন বিশাল বাছ দিয়া হৈছিল আৰু আমি সেইখনত ভ্ৰমণ কৰিছিলো।’- ড্ৰ’লমাই কথাবোৰ মনত পেলায়। ‘ব্ৰুকলিনৰ নিটিং ফেক্টৰী (নৈশ ক্লাৱ)ত আমি অনুষ্ঠান প্ৰদৰ্শন কৰিছিলো। অনুৰাগীসকল সকলো আমেৰিকান আছিল, নেপালী মুখ এখনো দেখা নাছিলো।’ ‘ফাষ্ট ফুড’ৰ লগতে আমেৰিকাৰ মহিলাসকলো আছিল ড্ৰ’লমাৰ বাবে এটা ‘কালচাৰ শ্বক।’ তেওঁ কয় – “তাত (আমেৰিকাত) নাৰীসকলে যি স্বাধীনতা আৰু আত্মবিশ্বাস বহন কৰে দেখি মই আচৰিত হৈছিলো। তেওঁলোক সকলো শিক্ষিতা আৰু সকলো মহিলাই গাড়ী চলায়। মই সঁচাকৈয়ে অনুপ্ৰাণিত হৈছিলোঁ।” নেপাললৈ উভতি আহি ড্ৰ’লমাই কম্পিউটাৰ এটা কিনি মঠটোত ইণ্টাৰনেট সংযোগ স্থাপন কৰে আৰু এটা বেংক একাউণ্ট খোলে।

আমেৰিকা ভ্ৰমণৰ পৰা লাভ কৰা আৰ্থিক সংস্থানে ড্ৰ’লমাক নিজৰ সপোন বাস্তৱায়িত কৰাৰ সুযোগ দিয়ে। ১৯৯৮ চনত তেওঁ নানছ’ ৱেলফেয়াৰ ফাউণ্ডেশ্যন (এনডব্লিউএফ) প্ৰতিষ্ঠা কৰে আৰু ইয়াৰে দুবছৰৰ পাছত কাঠমাণ্ডুত বিনামূলীয়া ‘আৰ্য তাৰা ব’ৰ্ডিং স্কুল’ এখনো আৰম্ভ কৰে। এই বিদ্যালয়খন আজি নেপাল আৰু ভাৰতৰ দৰিদ্ৰ পটভূমিৰ প্ৰায় ৮০ গৰাকী যুৱতী ‘নান’ৰ বাসস্থান আৰু এইখন সম্পূৰ্ণৰূপে মহিলা নানসকলে পৰিচালনা কৰে। ড্ৰ’লমা ডাঙৰ হোৱা মঠটোত মূলতঃ ধৰ্মীয় শিক্ষা প্ৰদান কৰা হৈছিল। তেওঁ খোলা স্কুলখনত ধৰ্মীয় শিক্ষাৰ উপৰিও ছাত্ৰীসকলে ইংৰাজী, নেপালী, গণিত, বিজ্ঞান, আৰু কম্পিউটিঙৰ পাঠ লাভ কৰে আৰু এই বিষয়বোৰে তেওঁলোকক কেৰিয়াৰ প্ৰস্তুত কৰিবলৈ সহায় কৰিছে। বহুতো ছাত্ৰীয়ে উচ্চ শিক্ষাও লাভ কৰিছে। ‘কিছুসংখ্যক নানে পিছলৈ নান হ’বলৈ এৰি দিয়ে। ধৰ্মনিৰপেক্ষ শিক্ষাই আধুনিক জীৱনৰ সৈতে খাপ খুৱাই তেওঁলোকক জীয়াই থকাত সহায় কৰিব।’ – ড্ৰ’লমাই কয়।

টিবেটছে কয় যে প্ৰথম আমেৰিকা ভ্ৰমণৰ পিছত আনিৰ পৰা তেওঁ এখন চিঠি পায় আৰু সেই চিঠিখনত আনিয়ে পুনৰ ট্যুৰ কৰিব বিচৰা বুলি উল্লেখ কৰে। এই ট্যুৰবোৰৰ পৰা ঘটিব পৰা ধনেৰে দুখীয়া ঘৰৰ সৰু ছোৱালীবোৰৰ বাবে স্কুল এখন খোলাৰ সপোন আছে বুলি ড্ৰ’লমাই উল্লেখ কৰিছিল আৰু এই সকলোবোৰ বাস্তৱিকতে তেওঁ কৰি দেখুৱাইছিল। এনে প্ৰচেষ্টাত তেওঁ ধৰ্মীয়, সাংস্কৃতিক আৰু পিতৃতান্ত্ৰিক অনেক বাধাৰ সন্মুখীন হ’বলগীয়া হয়।। ড্ৰ’লমাই চিএনএনক কয় -‘নেপালৰ মই প্ৰথমগৰাকী সন্ন্যাসিনী যিগৰাকীয়ে ‘নান’ৰ পোছাক পিন্ধাই শিশুসকলক সাধাৰণ কলেজলৈ পঠিয়াইছো। সিহঁতে আগতে কেতিয়াও সেই ধৰণৰ উৎসাহ লাভ কৰা নাছিল।’ পৰৱৰ্তী দশকত ড্ৰ’লমাই বছৰি প্ৰায় এটাকৈ এলবাম নিৰ্মাণ কৰে। ২০০২ চনত তেওঁ আৰু টিবেটছে এসময়ত অষ্টম শতিকাৰ বৌদ্ধ গুৰু পদ্মসম্ভৱৰ ঘৰ বুলি বিশ্বাস কৰা গুহা এটাতো ৰেকৰ্ডিং কৰে।

আনি চয়িং ড্ৰ’লমাই বিশ্বজুৰি অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰিছে। ২০১৭ চনৰ ইষ্টাৰৰ সময়ত তিব্বতত ২০,০০০ দৰ্শকৰ আগত তেওঁ অনুষ্ঠান পৰিৱেশন কৰিছিল আৰু টিনা টাৰ্নাৰ আৰু ট্ৰেচি চেপমেনৰ দৰে ছুপাৰষ্টাৰো তেওঁৰ অনুৰাগীৰ ভিতৰত গণ্য কৰা হৈছে। ২০০৮ চনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে ফৰাচী ভাষাত প্ৰকাশিত তেওঁৰ জীৱনী “ছিং ফৰ ফ্ৰিডম” এতিয়ালৈকে ১৫টা ভাষাত অনূদিত হৈছে। এই বছৰৰ ৫ মে’ত তেওঁ গ্ৰেট বৃটেইনৰ কেম্বাৰ্লিৰ লেকছাইড কাণ্ট্ৰী ক্লাৱৰ মঞ্চত সংগীত অনুষ্ঠান ‘ইনাৰ মেল’ডি ফৰ ইনাৰ পিছ’ পৰিৱেশন কৰে। বৌদ্ধ মন্ত্ৰ, আচাৰ-অনুষ্ঠান, আৰু নেপালী সংগীতেৰে এই অনুষ্ঠানৰ লক্ষ্য আছিল নেপালৰ মানৱীয় কামৰ বাবে উৎসৰ্গিত দাতব্য সংস্থা ‘মানৱ সেৱা আশ্ৰম’ৰ নিৰ্মাণ প্ৰকল্প। ২০১০ চনত এন ডব্লিউ এফে বৃক্কৰ সমস্যা থকা লোকসকলক চিকিৎসা সেৱা আগবঢ়োৱা আৰোগ্য ফাউণ্ডেশ্যন মুকলি কৰে আৰু নেপালৰ দৰিদ্ৰ লোকসকলক বিনামূলীয়া ডায়েলাইছিছৰ ব্যৱস্থা কৰিবলৈ চৰকাৰক সফলতাৰে লবীং কৰিবলৈ সক্ষম হয়। ড্ৰ’লমাই কয় – ‘কিডনীৰ ৰোগত মই মোৰ মাক হেৰুৱাইছো। যেতিয়া তেওঁ কষ্টত ভুগিছিল মই তেওঁক দুবাৰকৈ ভাৰতলৈ নিছিলো কিন্তু তথাপি মাক জীয়াই ৰাখিব নোৱাৰিলো।’ ২০১৪ চনত ড্ৰ’লমাক নেপালৰ প্ৰথম ইউনিচেফৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাষ্ট্ৰদূত হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। যিখন দেশত গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ ৩৩.৯%তকৈ অধিক শিশু আৰু চহৰৰ বসতিস্থলৰ প্ৰায় ৯.১% শিশু নানা ধৰণৰ অৰ্থনৈতিক ৰোজগাৰত ব্যস্ত, সেইখন দেশত তেওঁক নেপালী যুৱক-যুৱতীসকলক হিংসাৰ পৰা ৰক্ষা কৰাৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছিল।

“মেৰী ক্লেয়াৰ”ৰ দৰে উদাৰপন্থী পশ্চিমীয়া আলোচনীখনত ফটো প্ৰকাশ পোৱাৰ বাবে ৰক্ষণশীল নেপালত তেওঁক বহুদিনৰ পৰা সমালোচনা কৰা হৈছিল। হিন্দী বোলছবিৰ প্ৰতি তেওঁৰ প্ৰেম আৰু তেওঁৰ বিশ্বব্যাপী পপ কেৰিয়াৰ – এই সকলোবোৰ এগৰাকী সন্ন্যাসিনীৰ বাবে অনুচিত বুলি দেশখনত গণ্য কৰা হৈছিল। ড্ৰ’লমাই কয় – ‘এগৰাকী নান হিচাপে মই অতি সাধাৰণভাৱে জীয়াই থকাতো মানুহে বিচাৰে। নান সকলৰ বাবে বিভিন্ন বাধা-নিষেধ আৰোপ কৰা হৈছে; আনকি তেওঁলোকে ভাৱে যে এগৰাকী নানে গানো গাব নালাগে। তথাপি সকলো বাধাৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি মই মানুহক স্তম্ভিত কৰিছোঁ – অৱশ্যে মোৰ সকলোবোৰ গীত অৰ্থপূৰ্ণ আধ্যাত্মিক গীত – দুখেৰে ভৰা প্ৰেমৰ গীত নহয়।’ পিতৃতান্ত্রিক দেশ এখনত ড্ৰ’লমাই সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা অৰ্জনত সফলতা লাভ কৰিছে। কাঠমাণ্ডুত তেওঁ নিজৰ ফ্লেটত থাকে, নিজাকৈ গাড়ী চলায় আৰু এটা সফল কৰ্মজীৱনৰ অধিকাৰিণী। আত্মবিশ্বাসেৰে তেওঁ কয় – ‘মই কেতিয়াও নান হোৱাৰ সিদ্ধান্তৰ বাবে অনুশোচনা কৰা নাই। মই মোৰ স্বাধীনতা সম্পূৰ্ণৰূপে উপভোগ কৰি আছোঁ। দৰাচলতে মই মোৰ শৈশৱৰ বাবে কৃতজ্ঞ – আনকি দেউতাৰ বাবেও। এই সকলোবোৰ ছদ্মবেশত আশীৰ্বাদৰূপে উভতি আহিছে।’

ফোনঃ +৯৬৮-৯৯৬৭-২৭৮১